Project

Boeren voor Natuur

Boeren voor Natuur is een visie over het samengaan van natuur en landbouw door middel van een extensief bedrijfssysteem. Mest wordt schaars gemaakt op het bedrijf en de boer werkt met hogere waterstanden en meer landschapselementen. Hij of zij krijgt hiervoor een vergoeding op basis van een langjarige overeenkomst. Het concept wordt uitgeprobeerd op een melkveehouderij in de polder van Biesland (Zuid-Holland) en op twee schapenhouderijen en een zoogkoeienbedrijf op landgoed Twickel (Overijssel).

Biodiversiteit van boerenland

Boeren voor Natuur is gericht op versterking van biodiversiteit op boerenland, verbetering van de waterkwaliteit en verhoging van de landschapskwaliteit, door gezonde boerenbedrijven. Boeren voor Natuur is in 2001 door Wageningen Environmental Research (Alterra) geïntroduceerd als een visie voor de ontwikkeling van het platteland. Uitgangspunt van Boeren voor Natuur is, dat boeren goed in staat zijn om de condities te scheppen voor biodiversiteit die van oudsher gepaard ging met het boerenbedrijf. Dit gaat vooral om de landschapselementen van de oude cultuurlandschappen (bijvoorbeeld de Maasheggen), de biodiversiteit van graslanden en akkers, en de voormalige ‘outfields’ (wingebieden) zoals heidevelden en schraallanden. Deze natuurtypen zijn over het algemeen relatief duur in het beheer, doordat er meer arbeid in moet worden gestoken dan in beheer van ‘wilde’ natuur.

De boer gebruikt en maakt het landschap

Een ander belangrijk uitgangspunt is, dat dergelijke biodiversiteit het product is van extensieve bedrijfssystemen en functionaliteit van het landschap. Heidevelden, schraallanden en houtwallen hadden in het verleden een functie binnen het gemengde boerenbedrijf, en weiden en hooilanden waren nodig om te zorgen voor mest op de akkers. In het veenweidegebied werden riet en boerengeriefhout gebruikt, en was er een onderscheid in intensievere huis- en extensievere veldkavels. Zo zijn cultuurlandschappen en bijbehorende biodiversiteit ontstaan. Een bedrijfssysteem waarbinnen verschillende vormen van landgebruik een functie hebben, kan bijdragen aan duurzame ontwikkeling van het landschap door het creëren van gradiënten van nat naar droog en van rijk naar arm.

Extensief bedrijfssysteem

Boeren voor natuur is een ontworpen bedrijfssysteem dat is getest op pilotbedrijven. Kern daarvan is een extensief bedrijfssysteem gebaseerd op nul-aanvoer van mest en voer, hogere grondwaterstanden en 10% landschapselementen (inclusief bestaande). De nutriëntenkringloop is het mechanisme waardoor er logica ontstaat in de verhouding grasland – bouwland – landschapselementen – onbemest land (heide, schraalland, randen, etc.) – veebezetting. Omdat akkerbouw in het veenweidegebied niet altijd mogelijk of duurzaam is, is voor het veenweidegebied een bedrijfssysteem ontwikkeld dat beperkt voer aanvoert, tegen afvoer van mest (‘gesloten balans’). Beide alternatieven maken mest schaars en stimuleren daarmee het oogsten van biomassa uit landschapselementen en ‘outfields’.

Ruimte voor ondernemerschap

Door de nadruk te leggen op een samenhangend bedrijfssysteem, dat condities schept voor biodiversiteit, is er veel ruimte voor zelfsturing door en ondernemerschap van de boer. Er zijn volgens de visie Boeren voor Natuur weinig regels nodig (in vergelijking met bijvoorbeeld agrarisch natuurbeheer). Het is juist door het ondernemerschap en vakmanschap van de boer dat er binnen dit systeem een aantrekkelijk en biodivers landschap ontstaat. Volgens de visie Boeren voor Natuur is een goed functionerend bedrijf dus een randvoorwaarde voor biodiversiteit op boerenland.

Vergaand natuurinclusief

De integratie van natuur en landbouw gaat in Boeren voor Natuur verder dan agrarisch natuurbeheer: het hele bedrijf is erbij betrokken en de bedrijfsvoering is per definitie extensief door de nattere omstandigheden en de schaarste aan mest. De vergaande aanpassing van de bedrijfsvoering en het landschap is een koerswijziging voor de lange termijn. Boeren voor Natuur gaat dan ook uit van langjarige overeenkomsten (30 jaar). Het is echter ook anders dan natuurbeheer door gespecialiseerde organisaties. Meer dan in ‘gewoon’ natuurbeheer wordt de link gelegd met voedsel en de rol van boeren in het ontstaan van biodiverse cultuurlandschappen.

Pilot Boeren voor Natuur

In 2008 zijn vier bedrijven gestart met Boeren voor Natuur. Het gaat om Hoeve Biesland (melkvee, klei en veen, Zuid-Holland) en drie bedrijven op landgoed Twickel (zandgrond) in Overijssel: Landerije de Bunte (schapen), Erve Loninkwoner (schapen) en Erve Bokdam (zoogkoeien en schapen). In de voorbereiding waren diverse partijen betrokken en er moesten diverse instrumenten en plannen worden ontwikkeld. De regionale overheden en het Rijk brachten de benodigde fondsen bijeen. Ook moest een staatssteunprocedure worden doorlopen bij de Europese Commissie. Al vanaf 2002 waren onderzoekers betrokken bij beide gebieden om de ontwikkelingen te begeleiden en te monitoren. De diverse publicaties zijn op deze pagina samengebracht.