Organisaties en werkgroepen

Beleid met betrekking tot invasieve exoten wordt op Europees en nationaal niveau gemaakt. Onderstaand de balangrijkste partijen die hierbij betrokken zijn.

• Europese verordening 'Invasieve Uitheemse soorten' - Invasieve exoten zijn een groeiend probleem in alle EU-lidstaten. De Europese Commissie heeft voor een aantal schadelijke organismen wettelijke maatregelen of richtlijnen geformuleerd met als doel de introductie, verspreiding en de gevolgen van invasieve exoten in Europa te beperken. Centraal in de verordening staat een lijst van soorten waarvan de negatieve effecten zodanig zijn dat gezamenlijk optreden op het niveau van de Unie gewenst is.
• EU Unielijst Invasieve Exoten - De EU heeft een lijst (Unielijst) samengesteld van invasieve soorten die ergens in Europa voorkomen en schade veroorzaken of dit in de toekomst waarschijnlijk gaan doen. Het bezitten, verhandelen, kweken, transporteren en importeren van deze soorten is in de hele EU verboden.
• Ministerie LNV, bestrijding van schadelijke exoten - In Nederland is het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (ministerie van LNV) verantwoordelijk voor het implementeren van de Europese richtlijnen en het formuleren van Nederlands beleid ten aanzien van preventie, monitoring en bestrijding van invasieve exoten en andere plaagsoorten. Uitvoering van het beleid is een gezamenlijke taak van de uitvoeringsorganen van het ministerie (NVWA, RVO), lokale overheden en terreinbeherende organisaties.
• NVWA Team Invasieve exoten - Het team invasieve exoten (TIE) ondersteunt het ministerie van LNV bij de uitvoering van het exotenbeleid. Naast het adviseren van het ministerie laat de NVWA ook risicoanalyses van soorten opstellen, laat onderzoek en monitoring uitvoeren en verzorgt de communicatie over risico’s van invasieve exoten aan particulieren, terreinbeheerders, waterschappen en bedrijfsleven. De NVWA handhaaft regels en kan in bepaalde situaties direct optreden.
• RVO Invasieve exoten - Het ministerie van LNV stippelt het exotenbeleid uit. De taak om dit beleid uit te voeren ligt bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Naast voorlichting, advies en financiering stelt RVO regelingen op, voert deze uit en zorgt dat wetten en regels worden nageleefd. Naast algemene regels over exoten geeft RVO ook informatie voor bepaalde doelgroepen zoals handelaren, vissers, onderzoekers, dierentuinen of kinderboerderijen en particulieren.
• Provincie Utrecht, subsidieregeling Invasieve Exoten - In Nederland zijn de provincies verantwoordelijk voor uitvoering van het natuurbeleid, waaronder het aanpakken van invasieve exoten. De provincies werken aan de opzet en uitvoering van beleid voor de bij ministeriële regeling aangewezen soorten. Voor de uitvoering is er ook een belangrijke rol weggelegd voor terreinbeheerders zoals gemeenten, waterschappen, private organisaties en particulieren. Veel van deze partijen zijn al bezig met het nemen van maatregelen. De provincies hebben daarin, als verantwoordelijk bestuursorgaan, een coördinerende taak.
• Provincie Gelderland, subsidieregeling Invasieve Exoten
• Provincie Limburg, plan van aanpak Invasieve Exoten

Bewustwording van de effecten die invasieve exoten kunnen veroorzaken begint met herkenning van de soorten die daarbij een rol spelen. Op onderstaande websites en die van de soortenorganisaties vindt u informatie en foto's van veel verschillende exoten.

• Kijk op Exoten nieuwsbrief - In deze digitale nieuwsbrief vindt u interessante informatie over exoten in Nederland (verschijnt vier keer per jaar). De Kijk op Exoten nieuwsbrief maakt onderdeel uit van het Signaleringsproject Exoten, een initiatief van het Team Invasieve Exoten (NVWA) om vrijwilligers te enthousiasmeren uit te kijken naar exoten en waarnemingen te melden via Waarneming.nl of Telmee.nl.
• Q-bank database - De Q-bank database Invasieve Planten richt zich op planten (exclusief algen en mossen), met speciale aandacht voor waterplanten omdat deze acute problemen veroorzaken. De database met invasieve planten vergemakkelijkt de identificatie van soorten die een (potentiële) bedreiging vormen voor de biodiversiteit. De website is in het Engels maar factsheets van veel soorten zijn ook in het Nederlands beschikbaar.
• Infoblad 'Herkennen Japanse duizendknoop' - Het bestrijden van de Japanse Duizendknoop begint bij het herkennen. Er zijn meerdere soorten die er niet hetzelfde uitzien. Wat de verschillen zijn en waar je welke soort aan kunt herkennen, lees je in het infoblad

Preventie is de meest kosteneffectieve aanpak van invasieve exoten. Dat wil zeggen dat zoveel mogelijk moet worden voorkomen dat er nieuwe haarden ontstaan. Particulieren worden opgeroepen om geen overtollige planten of resten van planten weg te gooien in de natuur maar deze af te voeren met het groenafval. Neem geen (delen van) planten mee uit het buitenland.

• Tuin er niet in (FLORON) - Op deze website vindt u informatie voor particulieren en professionals over wat u kunt doen aan het bestrijden van invasieve exoten en het voorkomen van verdere verspreiding. U kunt ook een presentatie (pptx, 15MB) downloaden waarin staat beschreven wat invasieve exoten zijn, waar ze vandaan komen, wat de risico’s / gevolgen zijn en wat u er zelf aan kunt doen. Per regio (bos, water, duinen, etc.) worden de belangrijkste soorten besproken.

Als een soort zich heeft weten te vestigen en dreigt te verwilderen is het belangrijk dat beheerders snel weten waar de soort aanwezig is. Vaak is het dan nog relatief gemakkelijk om de exoot te verwijderen. Geef waarnemingen daarom door via de smartphone-app: 'snApp de exoot' (Android & iOS) of één van de andere invoer-apps zoals Telmee en Waarnemeing.nl.

• NDFF, Nationale Databank Flora en Fauna - De Nationale Databank Flora en Fauna is de plek waar alle waarnemingen van exoten worden verzameld. De NDFF wordt dagelijks aangevuld met recente waarnemingen. Alle waarnemingen worden gevalideerd voordat ze worden opgeslagen,
• NDFF, Verspreidingsatlas - De NDFF Verspreidingsatlas geeft informatie over het voorkomen van alle groepen planten en enkele diergroepen in Nederland. Verspreidingsgegevens zijn gebaseerd op gevalideerde waarnemingen uit de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF). De NDFF Verspreidingsatlas is vooral bedoeld voor het vrijwilligersnetwerk van de aangesloten organisaties. Wilt u voor uw organisatie gegevens uit de NDFF raadplegen, dan deze zijn verkrijgbaar via Het Natuurloket.
• snApp de exoot - snApp de exoot is het invoerportaal van de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF), de natuurdatabank van Nederland waarmee u online natuurinformatie kunt opvragen en beheren. Via dit invoerportaal kunt u waarnemingen van planten en dieren direct toevoegen aan de Nationale Databank Flora en Fauna.
• Telmee - Invoerportaal voor waarnemingen van planten en dieren in Nederland. Waarnemingen die via Telmee worden ingevoerd, gaan automatisch door naar de NDFF.
• Waarneming.nl - Invoerportaal voor waarnemingen van planten en dieren in Nederland. Waarnemingen die worden geregistreerd via Waarneming.nl worden aan de NDFF toegevoegd als de waarnemer daarmee akkoord gaat. De waarnemingen worden wekelijks ververst.

Naast gemeenten, provincies en waterschappen zijn er veel verschillende organisaties, bedrijven en vrijwilligers die (natuur)terreinen, percelen of kapitaalgoederen beheren en/of bezitten en daarmee een rol hebben in de aanpak van invasieve exoten.

• LandschappenNL - LandschappenNL is een samenwerkingsverband van 19 provinciale landschapsorganisaties die samen met vrijwilligers werken aan het beschermen en behouden van natuur, landschap en cultuurhistorisch erfgoed.
• Plaagsoorten.nl - De website plaagsoorten.nl is een initiatief van de Werkgroep plaagsoorten van de Nederlandse waterschappen. De waterbeheerders maken ieder jaar hoge kosten voor het bestrijden van plaagsoorten die een bedreiging vormen voor de waterhuishouding, de ecologie of de waterkeringen. Via de website wordt kennis en informatie gedeeld over plaagsoorten. Vroege signalering en bestrijding van deze soorten draagt bij aan het voorkomen van problemen.
• Unie van Bosgroepen - De Bosgroepen zijn coöperatieve verenigingen van en voor eigenaren van bos- en natuurterreinen. Zij adviseren hun leden bij het duurzaam beheer en de ontwikkeling van bos en natuur. In Nederlandse bossen komen verschillende uitheemse soorten voor die hier bewust of onbewust zijn geïntroduceerd. Een klein deel gedraagt zich invasief en kan de lokale inheemse flora in het bos bedreigen. Vaak zijn deze invasieve exoten lastig te bestrijden.
• VBNE, Exoten & plagen - De Vereniging van Bos- en Natuurterreineigenaren (VBNE) is een samenwerkingsverband van bos- en natuureigenaren. De leden bestaan uit Staatsbosbeheer, Vereniging Natuurmonumenten, de Federatie Particulier Grondbezit, LandschappenNL, het Rijksvastgoedbedrijf en Natuurnetwerk Gemeenten. De VBNE maakt o.a. praktijkadviezen voor bos- en natuurbeheerders waarmee zij aan de slag kunnen met het bestrijden van invasieve exoten.

Er zijn meerdere bewonersgroepen actief in het bestrijden van invasieve exoten zoals Japanse duizendknoop, Reuzenberenklauw en Reuzenbalsemien. Onderstaand enkele voorbeelden.

• Duizendknoopbrigade Oldebroek - Bewonersgroepen zetten zich in voor de bestrijding van Japanse duizendknoop in de gemeente Oldebroek.
• Natuurwerkers - Platform voor natuurwerkgroepen om contacten te leggen met collega’s en het uitwisselen van ervaringen en opgedane kennis, met name de kennis over de effectieve bestrijding van exoten.
• Renkumse Duizendknoopbrigade - Bewonersgroepen zetten zich in voor de bestrijding van Japanse duizendknoop in de gemeente Renkum. De Renkumse duizendknoopbrigade wordt ondersteunt door de Stichting Landschapsbeheer Gelderland.
• Wiede Wieden Weg, Nijmegen - Bewonersgroepen ofwel Wiedewiedenweg-brigades bestrijden in de gemeente Nijmegen de reuzenberenklauw. Het WiedeWiedenWeg project is een initiatief van FLORON.

De soortenorganisaties vormen een netwerk die toegepast onderzoek doen en natuurgegevens verzamelen met hulp van vrijwilligers voor de bescherming van soorten en hun leefgebieden. 

• Anemoon - Exotische mariene flora en fauna en land- en zoetwaterweekdieren.
• BLWG - Exotische (korst)mossen.
• FLORON - Exoten op de kaart, exotische planten
• RAVON - Exotische amfibieën, reptielen en vissen.
• Sovon - Exotische vogels.
• Sportvisserij Nederland - Exotische vissen.
• Vlinderstichting - Exotische vlinders en libellen.
• Zoogdiervereniging - Exotische zoogdieren.

Naast het Kennisnetwerk Invasieve Exoten zijn er verschillende initiatieven gericht op kennisdeling over invasieve exoten.

• Ecopedia - Ecopedia is een Vlaamse website met als doel kennis over natuur-, groen- en bosbeheer te verzamelen en vervolgens op een bruikbare manier aan te bieden aan iedereen die met dat beheer bezig is. Die kennis gaat van praktijk (zoals onderhoud en gebruik van machines) over het beleid (duiding van relevante wetteksten zoals opstellen natuurbeheerplannen en wetgeving rond bos en bomen) tot ecologische kennis over fauna, flora en vegetaties.
• EIS Kenniscentrum Insecten, exotische ongewervelden
• Groenkennisnet, Dossier Exoten - Groen Kennisnet is het kennisplatform voor de groene sector. De Kennisbank ontsluit honderdduizenden digitale vrij toegankelijke kennisbronnen voor de domeinen agri, voedsel en groen.
• Kennisnetwerk Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit - Het Kennisnetwerk Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit (OBN) ontwikkelt en verspreidt kennis op het gebied van herstel en beheer van natuurkwaliteit. In het OBN Kennisnetwerk werken mensen uit beheer, beleid en wetenschap samen. Het Ministerie van LNV en BIJ12/IPO zijn verantwoordelijk voor de aansturing van OBN Natuurkennis. De coördinatie van het kennisnetwerk is in handen van de Vereniging van Bos- en Natuurterreineigenaren (VBNE).
• Kennisplatform Rivierkreeft - In Kennisplatform Rivierkreeft (I) werkten verschillende belanghebbenden samen aan het opzetten van een duurzame visserij op rivierkreeften. Het Kennisplatform is een initiatief van Goof Fish Foundation. Andere projectpartners zijn: Wageningen Environmental Research, Heinen Visserijadvies en Naturon in samenwerking met de waterschappen. In het vervolgproject Kennisplatform Rivierkreeft II staat wetenschappelijk onderzoek in samenwerking met beroepsvissers en waterbeheerders centraal met als doel verdere professionalisering en positionering van een duurzame rivierkreeftvisserij.
• Naturalis, Expertcentrum - Naturalis Biodiversity Center is een onderzoeksinstituut en natuurhistorisch museum in Leiden. Naturalis doet wetenschappelijk onderzoek naar biodiversiteitsvraagstukken en is verbonden aan de meeste Nederlandse universiteiten. Het instituut beheert het grootste deel van de Nederlandse natuurhistorische collecties.
• Nederlands soortenregister, Exoten - Het soortenregister geeft een actueel overzicht van de Nederlandse soorten op basis van gegevens die een groot aantal kennisorganisaties en individuele experts bijeenbrengen. Naturalis en EIS verzorgen het beheer en de organisatie van het register. De website wordt mede mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, NLBIF en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit.
• Platform Stop Invasieve Exoten - Het Platform Stop invasieve exoten is een stichting die een bijdrage wil leveren aan het beperken van de invoer, vestiging en verspreiding van invasieve exoten in Nederland. Het initieert diverse acties zoals onderzoek en voorlichting (‘week van de invasieve exoot’) op het gebied van bestrijding of beheersing van invasieve exoten.

Verschillende kennisinstellingen in Nederland doen wetenschappelijk of praktijkonderzoek met betrekking tot (invasieve) exoten.

• Nederlands Expertise Centrum Exoten
• Probos
• Radboud Universiteit Nijmegen
• Stichting Bargerveen
• Universiteit Leiden
• Wageningen University & Research

Er lopen verschillende meerjarige onderzoeksprojecten naar de aanpak van invasieve exoten. Onderstaand enkele voorbeelden.

• LIFE DUNIAS - LIFE DUNIAS herstelt onze Vlaamse kustduinen door het verwijderen van woekerplanten. Het project is gestart op 1 december 2021 en loopt tot 1 december 2026. Het DUNIAS project ontvangt financiële steun van het LIFE-programma van de Europese Unie, alsook van alle projectpartners.
• LIFE Resilias - In LIFE Resilias project wordt praktijkgericht onderzoek gedaan naar systeemgericht natuurherstel om de dominantie van invasieve exoten te doorbreken en te voorkomen. Uiteindelijk doel is de veerkracht van ecosystemen in bos- en natuurgebieden te versterken, zodat zij zich beter kunnen verweren tegen invasieve exoten. Partners in het project zijn Bosgroep Zuid Nederland en Stichting Bargerveen. Het project is mogelijk dankzij het LIFE-programma van de Europese Unie.
• #uitde1000knoop - Onderzoeksproject naar de biologische beheersing van Aziatische duizendknopen door het inzetten van twee natuurlijke vijanden, namelijk de Japanse bladvlo (Aphalara itadori) en een schimmel (Mycosphaerella polygoni-cuspidati).