Afghaanse duizendknoop
Afghaanse duizendknoop komt oorspronkelijk uit de Himalaya en is als sierplant geïntroduceerd. De soort kan zich vegetatief sterk vermeerderen en concurreert met inheemse soorten maar in vergelijking met de andere Aziatische duizendknoopsoorten is deze soort minder invasief. In Nederland komt deze soort nog relatief weinig voor. De kleinere groeiplaatsen zijn nog eenvoudig handmatig of machinaal te verwijderen waarbij het belangrijk is dat alle wortelstokken worden verwijderd.
Hoe herken ik Afghaanse duizendknoop?
De groep van exotische Aziatische duizendknopen omvat in Europa vier soorten: Japanse duizendknoop (Fallopia japonica), Boheemse of Basterdduizendknoop (F. x bohemica), Sachalinse duizendknoop (F. sachalinensis) en Afghaanse duizendknoop (Persicaria wallichii). Deze soorten zijn op veel plaatsen wereldwijd geïntroduceerd als sierplant.
Afghaanse duizendknoop is een vaste, kruidachtige plant uit de duizendknoopfamilie die onder gunstige omstandigheden tot circa 2.5 meter hoog kan worden. De plant heeft holle stengels die bestaan uit compartimenten en zijn meestal roodbruin gekleurd. De bladeren zijn 4-10 cm breed, langwerpig tot lancetvormig en met een afgeknotte of iets hartvormige voet en een lang toegespitste top. De randen zijn gegolfd. Aan de onderzijde zijn ze vaak behaard. De plant bloeit van september-oktober tot ver in november met eindstandige, grote, brede pluim van witte of soms iets roze bloemen. De bloemen zijn tweeslachtig, een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen. De bloemsteeltjes zijn rood. De vruchten bestaan uit een eenzadige dopvrucht of nootje. Door de late bloei worden er in Europa maar zelden rijpe zaden gevormd.
In het voorjaar groeien vanuit de ‘knopen’ op de wortelstokken in korte tijd veel stengels dicht op elkaar. Ook op de grens tussen twee stengelcompartimenten zitten knopen waaruit nieuwe zijtakken met bladeren groeien. Vermeerdering en verspreiding gebeurt in Nederland uitsluitend langs vegetatieve weg via fragmenten van wortelstokken en stengels.
Aziatische duizendknopen lijken op elkaar, kijk hier voor de verschillen.
Klik op de afbeeldingen om ze te vergroten.
Afghaanse duizendknoop staat sinds 2022 op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten en mag niet meer worden verhandeld als tuinplant. In de handel wordt wel de ‘Finse duizendknoop’ (Persicaria x fennica) als tuinplant aangeboden. Deze lijkt erg op Afghaanse duizendknoop en wordt aangeprezen als een plant ‘die absoluut niet woekert’. Deze hybride is een kruising tussen de oorspronkelijk uit Noordoost-Azië afkomstige Persicaria weyrichii en de van oorsprong Europese Persicaria alpina. Deze hybride is waarschijnlijk spontaan in Noord-Europa ontstaan. De oudersoorten zijn waarschijnlijk als sierplant ingevoerd. In Nederland zijn nog weinig verwilderingen van 'Finse duizendknoop' bekend, maar in Fennoscandinavië worden al meer waarnemingen gedaan en met name in Finland is deze plant al volledig ingeburgerd.
Herkomst – Waar komt Afghaanse duizendknoop vandaan?
Afghaanse duizendknoop is oorspronkelijk afkomstig uit de alpine- en subalpine zones tussen de 2400 en 4400 m hoogte van het Himalaya-gebergte (China, Tibet, Bhutan, Kashmir, Pakistan, Nepal en India). Anders dan de Nederlandse naam doet vermoeden zijn er geen aanwijzingen dat de soort ook in Afghanistan voorkomt. In het oorspronkelijke verspreidingsgebied is Afghaanse duizendknoop een pioniersoort die zich vestigt op verstoorde plekken zoals rotsvelden en lawinebanen.
Verspreiding – Waar komt Afghaanse duizendknoop voor?
Afghaanse duizendknoop is als sierplant vanuit Azië ingevoerd in Europa. In het Verenigd Koninkrijk is de plant omstreeks 1900 ingevoerd en aangeplant in botanische tuinen en van daaruit verwilderd. Vanaf ongeveer 1920 is Afghaanse duizendknoop ook in Nederland als sierplant aangeplant op landgoederen en bij landhuizen in vooral het midden van het land en is van daaruit verwilderd. De plant is inmiddels te vinden op zeer uiteenlopende plekken: in ruderale, vochtige en humeuze ruigten en op de oevers van waterlopen, in bermen en bij landgoederen, in bossen en struikgewas. De soort is op een aantal plaatsen in Nederland al langdurig aanwezig en breidt zich daar geleidelijk uit. Aan de andere kant lijkt de soort zich niet vaak op nieuwe plaatsen te vestigen. In totaal gaat het om ca. 250 groeiplaatsen (Waarneming.nl). In België, Verenigd Koninkrijk en Zwitserland wordt de soort wel als invasieve exoot beschouwd.
Risico’s - Wat zijn de problemen?
Afghaanse duizendknoop kan zich vegetatief sterk vermeerderen en concurreert met inheemse soorten. In vergelijking met de andere Aziatische duizendknoopsoorten is deze soort in Europa minder wijd verspreid en wordt minder invasief geacht. De dominantie van Afghaanse duizendknoop in een bestaande vegetatie is waarschijnlijk minder sterk dan bij de Fallopia-soorten, maar helemaal zeker is dat niet. Er is niets bekend over schade aan gebouwen of infrastructuur zoals we dat kennen van o.a Japanse duizendknoop. Het is echter niet uitgesloten dat bij verdere verspreiding deze problemen ook kunnen gaan optreden.
Verdere verspreiding vindt net al bij de andere Aziatische duizendknopen vooral plaats door ondeskundig beheer van bestaande groeiplaatsen, het transporteren van grond waarin nog delen van wortelstokken en stengels zitten of het verslepen van wortel- en stengelfragmenten door machinaal maaien. Fragmenten van wortelstokken en/of stengels kleiner dan één cm kunnen uitgroeien tot nieuwe planten. Komen deze fragmenten op een andere plek op de grond terecht dan groeien daar weer nieuwe planten uit. Jonge, individuele planten zijn nog relatief eenvoudig te verwijderen. Eenmaal gevestigde haarden zijn moeilijk weg te krijgen.
Preventie - Hoe voorkom je verdere verspreiding?
Ondanks het feit dat Afghaanse duizendknoop veel minder wijd verspreid voorkomt en zich minder invasief lijkt te gedragen dan bijvoorbeeld Japanse duizendknoop, is het toch belangrijk verdere verspreiding zoveel mogelijk te voorkomen. Zorg daarom bij werkzaamheden op, of in de buurt van Afghaanse duizendknoop, net als bij de andere duizendknoop-soorten dat er geen wortel- of stengelfragmenten worden verspreid. Hierdoor kunnen nieuwe haarden ontstaan. Controleer en reinig kleding en machines na de werkzaamheden. Voorkom het transporteren van grond waarin zich mogelijk nog delen van wortelstokken en stengels bevinden. Afvoer van ‘verontreinigde’ grond moet zorgvuldig gebeuren, langs vooraf vastgestelde routes.
Het Landelijk protocol omgaan met Aziatische duizendknopen biedt handvatten om verspreiding van de Aziatische duizendknopen tegen te gaan en de duizendknopen te bestrijden. Het protocol bestaat uit losse infobladen ingedeeld in de categorieën 1) Infobladen met algemene informatie, 2) Infobladen met handreikingen voor veel voorkomende werkzaamheden zoals maaien, grondwerk en omgaan met groenafval en 3) Infobladen met handreikingen voor verschillende locatietypen zoals wegbermen, openbaar groen, verhardingen, kunstwerken ed.
Beheersing en bestrijding – Welke methoden zijn er?
Afghaanse duizendknoop komt veel minder wijd verspreid voor dan de Fallopia-soorten en de groeiplaatsen zijn over het algemeen relatief klein. Deze groeiplaatsen zijn nog eenvoudig handmatig of machinaal te verwijderen waarbij het belangrijk is dat alle wortelstokken worden verwijderd.
Voor het beheersen en bestrijden van Aziatische duizendknopen, met name de Fallopia-soorten, zijn verschillende methoden en technieken beschikbaar. Elke methode heeft z’n specifieke voor- en nadelen en variëren sterk in effectiviteit. De meeste gangbare beheermethoden zijn gericht op het regelmatig verwijderen van de bovengrondse delen van de plant. Deze aanpak heeft echter, ook op lange termijn, vaak niet het gewenste effect: de plant blijft telkens terugkomen. Voor een effectieve bestrijding van de duizendknoop is het noodzakelijk ook de wortelstokken aan te pakken.
De beschikbare methoden en technieken voor de Fallopia-soorten zijn ook geschikt voor het bestrijden van Afghaanse duizendknoop. Een overzicht vindt u hier.
Wet & Regelgeving - Welke regels en protocollen zijn van toepassing?
Afghaanse duizendknoop staat per 2 augustus 2022 op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten. Dat betekent dat er een Europees verbod van kracht is op bezit, handel, kweek, transport en import van de soort. Daarnaast geldt voor lidstaten de plicht om in de natuur aanwezige populaties op te sporen en te verwijderen. En als dat niet lukt om de populatie zodanig te beheren dat verspreiding en schade zoveel mogelijk wordt voorkomen.
In Nederland zijn de provincies verantwoordelijk voor het nemen van eliminatie- en beheersmaatregelen voor soorten op de Unielijst. Voor de uitvoering is er naast de provincies ook een belangrijke rol weggelegd voor terreinbeheerders zoals gemeenten, waterschappen, private organisaties en particulieren.
Waar vind ik meer informatie?
- De Afhgaanse duizendknoop en haar 'lookalike'. Kijk op Exoten, december 2022 [Artikel]
- Persicaria wallichii (Himalayan knotweed). CABI, Invasive Species Compendium [Datasheet]
- Afghaanse duizendknoop. NVWA, 2020 [Factsheet]
- Risicobeoordeling van vier Aziatische duizendknopen in Europa. Floron, 2018 [Rapport]
Leadfoto: Maarten Hienekamp
Gepubliceerd 17 november 2021