Grote waternavel

De grote waternavel heeft onder gunstige omstandigheden, met zomerse temperaturen en voldoende voedingsstoffen, een enorme groeikracht. Voortplanting gaat via wortelstokken en drijvende stengels. Ook stukken afgebroken stengels lopen weer uit tot nieuwe planten. De overwinterende plant begint weer uit te lopen in het vroege voorjaar, vormt matten in juni, watergangen kunnen volledig bedekt zijn in juli-september. Binnen enkele dagen kunnen meterslange uitlopers vormen. Deze kunnen dichte, drijvende matten vormen van enkele decimeters dikte. Deze geven overlast door:

• Licht en zuurstof kunnen niet meer doordringen in het water, waardoor ondergedoken waterplanten en fauna afsterven.
• Verdringen van inheemse plantensoorten in de oeverzone.
• Eutrofiëring van het water (vrijkomen fosfaat vanuit de bodem door zuurstofloosheid als gevolg van afsterven grote massa grote waternavel).
• Verlanding van de oeverzone door een combinatie van hoge biomassaontwikkeling en zuurstofloosheid (vertraagde vertering plantmateriaal).
• Remmende werking op de aan- en afvoer van water waardoor de kans op wateroverlast toeneemt.
• Belemmering voor de scheepvaart, vis- en zwemrecreatie.
• Financiële consequenties: invasieve exotische oever- en waterplanten zijn over het algemeen moeilijk, en alleen tegen hoge kosten te bestrijden.

Daarnaast kunnen er onveilige situaties ontstaan doordat onduidelijk is waar het land/talud overgaat in het water.

Preventie is de meest kosteneffectieve aanpak van invasieve exoten. Dat wil zeggen dat zoveel mogelijk moet worden voorkomen dat er nieuwe haarden van grote waternavel ontstaan. Zo zorgen de waterschappen er voor dat ze bij eigen werkzaamheden geen grote waternavel verspreiden. Bijvoorbeeld door plekken grote waternavel tijdens maaiwerk over te slaan.

Particulieren worden opgeroepen om geen overtollige waterplanten in oppervlaktewater te dumpen. Kleine fragmenten (tot enkele centimeters grootte) van grote waternavel kunnen gemakkelijk weer uitgroeien tot nieuwe haarden en het wateroppervlak volledig bedekken met alle negatieve gevolgen voor de natuur, maar ook voor de waterkwaliteit en veiligheid. Heeft u te veel waterplanten in uw vijver of aquarium? Gooi ze dan in uw groencontainer.

Bij de aanpak van grote waternavel zijn een aantal algemene aspecten van belang onafhankelijk van de gekozen methode.

• Begin altijd bovenstrooms om te voorkomen dat schone stukken weer besmet worden door afdrijvend materiaal.
• Gebruik waar mogelijk een goed kerende drijfbalk of drijfscherm (kan ook benedenstrooms geplaatst worden), en loop na afloop de watergang na om losgeraakte stukken te verwijderen.
• Voorkom de vorming van dichte matten! Begin vroeg in het seizoen met verwijdering, zo snel mogelijk na het aantreffen van de eerste planten.
• Zorg dat de watergangen ‘schoon’ zijn voor de winter.

• Lees meer over bestrijden, beheersen en systeemgericht beheren

Onderstaande voorbeeldprojecten geven de ervaringen weer zoals opgesteld door de betrokken partijen. Wilt u ook een voorbeeldproject aanleveren, download dan hier het invulformulier.

Klik op het project voor meer informatie

Grote waternavelbestrijding in de Heerenbeekloop, komen we er ooit van af?

Een waterloop (Heerenbeekloop) met hoge ecologische potentie in het beheergebied van Waterschap De Dommel, Midden-Brabant, heeft last van de exoot de Grote waternavel. Om de ecologische ontwikkeling een kans te geven, is een plan opgesteld om Grote waternavel structureel aan te pakken. Doel is om de beek in 2021 vrij van Grote waternavel te krijgen. De effecten van de bestrijding zijn duidelijk zichtbaar, maar het Waterschap staat nog voor enkele uitdagingen om de Heerenbeekloop volledig Grote waternavel-vrij te krijgen (Bron: Waterschap De Dommel)

Getracht is om minder arbeidsintensieve bestrijdingsmethoden te ontwikkelen. Er zijn proeven gedaan met chemische bestrijding, branders, toepassing van vloeibaar stikstof en natuurlijke bestrijding, zoals met de Korenworm (Listronotus elongatus). Deze experimentele technieken bleken minder of niet effectief te zijn of te risicovol.

Grote waternavel staat sinds augustus 2017 op de Unielijst van invasieve exoten. Dit betekent dat er een Europees verbod van kracht is op bezit, handel, kweek, transport en import van de soort. Het is dus verboden om overtollige grote waternavel uit een tuinvijver in een oppervlaktewater te plaatsen. Daarnaast geldt voor lidstaten de plicht om in de natuur aanwezige populaties op te sporen en te verwijderen. Wanneer dit onmogelijk blijkt moet de populatie zodanig beheerd worden dat verspreiding en schade zoveel mogelijk wordt voorkomen.

In Nederland zijn de provincies verantwoordelijk voor het nemen van eliminatie- en beheersmaatregelen voor soorten op de Unielijst. Voor de aanpak van Grote waternavel is een belangrijke rol weggelegd voor de waterschappen maar ook andere terreinbeheerders zoals gemeenten, private organisaties en particulieren hebben hierin een verantwoordelijkheid.

• Praktijkadvies Invasieve exotische planten, struiken en bomen. VBNE, 2019 [rapport]
• Factsheet Grote waternavel. NVWA, 2019 [factsheet]
• Veldgids Invasieve Waterplanten in Nederland. NVWA, 2019
• Bestrijding Grote Waternavel, Waterteunisbloem en Parelvederkruid. Wageningen UR, 2012 [rapport]
• Verwerking van Grote waternavel afval. BVOR [factsheet]
• Concept-afwegingskader beheersing invasieve oever- en waterplanten. Stowa/Wageningen UR, 2014 [rapport]